Otóż jacht to istny magazyn groźnych materiałów łatwopalnych: propan-butan, olej napędowy, benzyna, oleje, alkohole, tworzywa sztuczne,

materace, drewno, odzież, a nawet olej jadalny do smażenia placków ziemniaczanych. A do tego piekielna pirotechnika. Rafał Adamiec nie

przesadza - oceniając, że pożar na jachcie jest straszniejszy niż go malują. Krótko mówiąc – pożar na jachcie jest do opanowania tylko „w zarodku”.

Ale o tym będzie w trzecim odcinku tego pożytecznego artykułu.

Sylwester na karku. Ostrożnie z fajerwerkami !

Jeszcze raz – 3 x D w Nowym Roku !

Zyjcie wiecznie !

Don Jorge

----------------------------------------------------

.

Pożar na jachcie – straszniejszy, niż go malują!

Część  2

W pierwszej części przedstawiłem mechanizm spalania, oraz czynniki niebezpieczne dla zdrowia, towarzyszące pożarowi. Dzisiaj chciałbym się skupić na wybranych materiałach palnych, z którymi zwykle mają do czynienia żeglarze, stwarzającymi zagrożenie pożarowe.

Na początek kilka niezbędnych definicji:

·         Temperatura zapłonu: jest to najniższa temperatura, w której dana substancja (przyjmijmy, że to ciecz palna) wytwarza taką ilość par, że ulega ona zapaleniu po zbliżeniu czynnika inicjującego (np. iskry, płomienia).

·         Dolna granica wybuchowości (DGW): jest to najniższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej  (u nas w powietrzu), poniżej którego nie jest możliwy zapłon tej mieszaniny pod wpływem czynnika inicjującegoi dalsze rozprzestrzenianie się płomienia. Czyli za mało paliwa w mieszaninie, żeby się zapaliło.

·         Górna granica wybuchowości (GGW): jest to najwyższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej, powyżej którego nie jest możliwy zapłon tej mieszaniny pod wpływem czynnika inicjującego i dalsze rozprzestrzenianie się płomienia. Czyli za mało powietrza (tlenu) w mieszaninie, żeby się zapaliło.

Temperatura zapłonu i dolna granica wybuchowości, są to najistotniejsze dla nas parametry, które determinują sposób obchodzenia się z gazami i cieczami palnymi, natomiast górną granicę wybuchowości przytoczyłem tylko dla porządku (jest dolna to niech będzie i górna), ponieważ jej przekroczenie wystąpi na jachcie raczejtylko we wnętrzu butli z gazem czy zbiornika z benzyną.Jeżeli stężenie substancji palnej w powietrzu mieści się pomiędzy DGW i GGW, to pod wpływem odpowiedniego czynnika energetycznego (iskra, płomień) dojdzie do wybuchu. Pamiętacie trójkąt spalania przedstawiony w 1 części?

Granice wybuchowości

.

 ·         Pożar to jest niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania.

·         Wybuch to gwałtowny proces spalania, powodujący wzrost temperatury i/lub ciśnienia.

·         Mieszanina wybuchowa powstaje przez rozproszenie w powietrzu palnych gazów, par palnych cieczy, pyłów palnych ciał stałych.

Tyle teorii wystarczy, przejdźmy do konkretów, a dokładniej, do przedstawienia najczęściej spotykanych materiałów niebezpiecznych, z którymi mamy do czynienia w żeglarstwie. Wymienię tylko wybrane, jeśli chcecie pogłębić wiedzę o nich, lub dowiedzieć się o cechach innych środków, pytajcie sprzedawcę lub szukajcie w Internecie „karty charakterystyki” wybranej substancji. Zawarte są w nich informacje o zagrożeniach, środkach bezpieczeństwa, przechowywaniu itd.

Gazy palne

Propan(DGW 2,1%, GGW 9,5%) i butan(DGW 1,9%, GGW 8,5%),ich mieszanina zwana jest LPG, są gazami przechowywanymi w postaci płynnej w zbiornikach (butlach) pod ciśnieniem kilku atmosfer, pamiętać należy, że ciśnienie to rośnie wraz ze wzrostem temperatury, unikamy więc wystawiania butli na temperaturę wyższą niż 35 stopni C. Są to gazy bezwonne i bezbarwne, charakterystyczny zapach zawdzięczamy specjalnie dodawanemu środkowi nawaniającemu. Obydwa są cięższe od powietrza, co oznacza, że w przypadku uwolnienia z instalacji jachtowej, będą wędrować w dół i zalegać w najniżej położonych przestrzeniach zamkniętych, jak zęza, bakisty, szafki. Dlatego miejsce na butlę powinno, zapewniać bezpieczne odprowadzenie uwolnionego gazu poza kadłub. LPG stwarza duże zagrożenie wybuchem ze względu na bardzo niską DGW, natomiast krótkotrwałe przebywanie w atmosferze z niewielką zawartością tych gazów nie jest niebezpieczne dla zdrowia. Proszę pamiętać, żepropan lub butansą powszechnie wykorzystywane jako „wyrzutniki” w puszkach ze wszelkiego rodzaju sprayami, w tym też kosmetycznymi. Gazy te gasić będziemy gaśnicami z symbolem „C” na etykiecie

Wodór (DGW 4%, GGW 74%) jest gazem, który wraz z tlenem powstaje w wyniku elektrolizy wody, co ma miejsce podczas ładowania popularnych akumulatorów kwasowych. Jest znacznie lżejszy od powietrza, w związku z tym szybko migruje w górę, należy zapewnić jego odprowadzenie poprzez otwory w górnej części (np. pokrywach) schowków na baterie, oraz unikać „gotowania” akumulatorów. Przypadki pożaru wodoru na jachtach są bardzo rzadkie, zdarzają się w akumulatorniach, gdzie odbywa się ładowanie na skalę przemysłową. W świetle dziennym płomień z wodoru jest prawie niewidoczny, ma kolor blado niebieski, spala się szybko (wybucha), nie pozwalając na reakcję. Gasić będziemy raczej to, co ewentualnie ulegnie zapaleniu w wyniku wybuchu.

 

Ciecze palne

Olej napędowy (temperatura zapłonu minimum 55ºC) jest paliwem powszechnie stosowanym w układach zasilania silników napędowych, oraz urządzeniach grzewczych. Płonie wydzielając dużą ilość ciepła, płomień żółty i kopcący. Jest lżejszy od wody, pływa na jej powierzchni, nie mieszając się. Ze względu na wysoką temperaturę zapłonu,jest uważany za bezpieczny w transporcie i użytkowaniu.

Benzyna (temperatura zapłonu poniżej -10ºC, DGW 1,3%, GGW 10,6%) jest paliwem stosowanym w układach napędowych, w szczególności w silnikach przyczepnych, czasem w urządzeniach grzewczych, jako zmywacz, rozcieńczalnik itd. Jest produktem o bardzo niskiej temperaturze zapłonu, pary są cięższe od powietrza i gromadzą się w dolnych partiach bakist, zęzy, w których zlokalizowane są elementy instalacji paliwowej, lub w przestrzeniach z nimi połączonych. O ile żeglarze zwykle są świadomi zagrożenia wybuchu gazu używanego do kuchenki jachtowej, to często lekceważą zagrożenie ze strony par benzyny, tymczasem, jak wynika z dolnej granicy wybuchowości (DGW) i niskiej temperatury zapłonu, stwarzają one nie mniejsze zagrożenie wybuchem i pożarem!

Olej jadalny (rzepakowy- temp. zapłonu około 300ºC) stwarza zagrożenie pożarem w związku z zapaleniem się np. w trakcie smażenia jedzenia. Sygnałem ostrzegawczym jest osiągnięcie przez olej tzw. temperatury dymienia, co objawia się wydzielaniem gryzącego dymu. Dalsze podgrzewanie patelni, skutkować będzie przekroczeniem temperatury zapłonu oraz zapaleniem zawartości. Olej pali się intensywnym żółtym i kopcącym płomieniem. Pod żadnym pozorem nie wolno go gasić wodą, niejeden jacht został w ten sposób stracony, niejeden żeglarz został poparzony. Para powstała z wody, ma objętość około 1700 razy większą niż woda, z której powstała. Woda w kontakcie z rozgrzaną powierzchnią gwałtownie wrze, spryskany niąpłonący olej „rozpylany” jest przez powstałą parę naokoło kuchni, znacznie zwiększając powierzchnię pożaru. Gaszenie oleju powinniśmy poprzedzić zgaszeniem płomienia gazu na kuchence, następnie przykrywamy patelnię kocem gaśniczym, w ostateczności pokrywką, uważając, aby nie rozlać oleju. Gaśnice do gaszenia tłuszczy powinny być oznakowane literką „F”, jednakże są one rzadko spotykane na niewielkich jachtach. Możemy użyć zwykłej gaśnicy proszkowej lub śniegowej, strumień proszku/gazu kierować ostrożnie i z odpowiedniej odległości, aby nie spowodować rozchlapania płonącej zawartości patelni.

Alkohol etylowy (wódka 40% - temp. zapłonu 25,5ºC, spirytus 96% - temp. zapłonu powyżej 12ºC, DGW 3,3%, GGW 19%) poza zastosowaniami „rozrywkowymi” stosowany jako paliwo w kuchenkach, czasem do ogrzewania, jako zmywacz itd. Spala się niebieskawym płomieniem, ze względu na czystość i naturalne pochodzenie, nie wydziela przy tym szkodliwych substancji. Praktyczna porada: Jeśli Wasza kuchenka spirytusowa kopci garnki, a płomień zamiast niebieskawej, ma barwę ciemnożółtą, może to oznaczać, że w strefie spalania brakuje tlenu, bowiem nie dopływa do palnika powietrze, w ilości wystarczającej do całkowitego spalenia całego alkoholu podawanego ze zbiornika. Spróbujcie nieco rozcieńczyć spirytus wodą, proporcje ustalcie metodą empiryczną, powinno pomóc. Pożar spirytusu w niewielkich ilościach występujących na jachcie, bez problemu zgasimy dostępnymi gaśnicami czy nawet wodą. Kolejna rada praktyczna – nie sprawdzajcie wódeczki czy nie oszukana, poprzez polewanie części ciała lub ubrania i próbę podpalenia. To jest niebezpieczne, co sprawdzono już empirycznie…

Alkohol metylowy (przy stężeniu 96% temp. zapłonu powyżej 11ºC, DGW 5,5%, GGW 36,5%), pozostałe własności analogicznie do etylowego (z wyjątkiem spożywczych).

Ciecze palne gasimy gaśnicami, które na etykiecie mają symbol „B”, czyli najczęściej spotykanymi proszkowymi, śniegowymi oraz płynowymi.

.

Stałe materiały palne

Tworzywa sztuczne – do jednego worka wrzucimy „plastiki”, które znajdziemy w zadziwiająco wielu elementach naszego jachtu: materacach (brrrr, one są najbardziej niebezpieczne), materiałach obiciowych, izolacjach przewodów, obudowach urządzeń elektrycznych, ubraniach, żaglach, linach, wreszcie laminatach i wielu, wielu innych. Tworzywa te, zbudowane są głównie z atomów węgla i wodoru, które po połączeniu z różnymi innymi pierwiastkami, w wyniku skomplikowanych procesów technologicznych, przekształcają się w powszechnie spotykane surowce. Nawet komputer czy smartfon, na który teraz patrzysz, spalając się, wydzieli tyle trujących substancji, że zrobić ci może krzywdę gdy będziesz twardo spał po upojnym wieczorze w tawernie! Po przeczytaniu pierwszej części już wiesz, że substancje te to nie tylko produkty spalania, ale też produkty termicznego rozkładu tworzyw (i ich pochodne), z których skonstruowany jest sprzęt. Tworzą się między innymi: tlenek węgla, chlorowodory, formaldehydy, dwutlenek siarki, dioksyny itd. Z 1 kg palącej się pianki poliuretanowej, z której zrobione są materace czy niektóre laminaty przekładkowe (sandwich),  wydobyć się może aż 50 litrów cyjanowodoru, który sam w sobie jest trucizną, a po połączeniu z wodą tworzy kwas pruski. Jeżeli uważacie, że przesadzam, przypomnę, że cyjanowodór jest podstawowym składnikiem preparatu znanego pod nazwą „cyklon B”. Większość tworzyw sztucznych stosunkowo łatwo ulega zapaleniu, niektóre paląc topią się, co dodatkowo przyspiesza rozwój pożaru. Przykład materacy wałkuję nieprzypadkowo, jest ich sporo na jachcie, łatwo zaprószyć na nie ogień (np. z papierosa) więc aby zmniejszyć ryzyko pożarowe, warto je robić z pianek (gąbek) trudno rozprzestrzeniających ogień oraz z materiałów obiciowych, które też mają takie właściwości. Tworzywa sztuczne gasimy gaśnicami przeznaczonymi dla grup pożarów zobrazowanych na etykiecie symbolem „A” i/lub „B”.

Drewno występuje w szkutnictwie powszechnie, choć na przestrzeni lat, jego udział procentowy w masie jachtuznacznie się zmniejszył. Ostatnio,rzadziej mamy do czynienia z drewnem w czystej postaci, występuje za to w formie przetworzonej, przede wszystkim jako sklejka oraz innego rodzaju płyty. Bywają one pokrywane i nasączane spoiwami, środkami impregnującymi, czy malarskimi (farby i lakiery), które są tworzywami sztucznymi. Stąd zagrożenia ze strony płonącego na jachcie drewna w postaci przetworzonej, będą daleko szersze niż stwarzane przez spalającą się czystą celulozę. Drewno w postaci litej nie ulega łatwo zapaleniu, trzeba użyć sporej energii, aby podpalić kawałek deski, pamiętajcie jednak, że podczas obróbki wytwarzamy wióry i pył, które bardzo łatwo zajmują się ogniem. W szczególności niebezpieczne są właśnie pyły, bowiemstwarzają zagrożenie wybuchowe. Ocenia się, że około połowa wybuchów w przemyśle, spowodowana jest przez pyły z drewna i zboża. Pył w postaci osiadłej, czyli widoczny jako „kurz” zalegający na powierzchni, jest mniej niebezpieczny, wystarczy jednak powiew wiatru, by uniósł się on w powietrze (pył zawieszony) i lokalnie stworzyła się strefa zagrożona wybuchem. Dolna granica wybuchowości dla drewna mieści się w przedziale 20-50 g/m³. Proszę także zachować ostrożność podczas szlifowania stałych materiałów palnych, w tym żywic poliestrowych i epoksydowych oraz niektórych metali, np. aluminium, bowiem one również są palne! Drewno i jego pochodne ugasimy gaśnicami z symbolem „A” na etykiecie, oraz środkami gaśniczymi opartymi na wodzie.

Po przeczytaniu powyższego, proszę o zastanowienie: który nośnik energii (paliwo), będzie stwarzał najmniejsze zagrożenie pożarowe, w użyciu w warunkach jachtowych?

 

W następnym odcinku będzie mowa o środkach gaśniczych i podręcznym sprzęcie gaśniczym, źródłach pożaru i sposobach zapobiegania pożarom na jachtach.